รู้จักคุ้งบางกะเจ้า

ระบบนิเวศ 3 น้ำ

       คุ้งบางกะเจ้าตั้งอยู่ในอำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ ครอบคลุมพื้นที่ 6 ตำบล ได้แก่ บางน้ำผึ้ง บางยอ บางกระสอบ บางกะเจ้า บางกอบัว และทรงคนอง เนื้อที่ประมาณ 11,818 ไร่ ด้วยลักษณะเป็นเกาะล้อมรอบด้วยแม่น้ำเจ้าพระยา และตั้งอยู่ไม่ไกลจากอ่าวไทย จึงทำให้คุ้งบางกะเจ้าได้รับอิทธิพลจากระดับน้ำทะเลขึ้นลง เกิดเป็นระบบนิเวศ “3 น้ำ” คือ น้ำจืด น้ำเค็ม และน้ำกร่อย กลายเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำขนาดใหญ่ที่อุดมสมบูรณ์ และมีความหลากหลายของสังคมพืชและสัตว์สูง

       จากรายงานการสำรวจของนักวิชาการจากหลายมหาวิทยาลัยในกิจกรรมชีวตะลุมบอน เมื่อวันที่ 1-2 พฤศจิกายน 2557 พบว่าในคุ้งบางกะเจ้า มีสิ่งมีชีวิตทั้งหมด 637 ชนิด ซึ่งร่วมถึงชนิดพันธุ์หายากและบางชนิดคาดว่าเป็นชนิดใหม่ของโลกด้วย เช่น

• ไส้เดือนมีปีกริมตลิ่ง สกุล Glyphidrilus ซึ่งเป็นการค้นพบครั้งแรกของไส้เดือนมีปีกในลุ่มเจ้าพระยาตอนล่างและคาดว่าจะเป็นชนิดใหม่ของโลก
• กุ้งเต้นสีชมพู สกุล Allochestes เป็นรายงานการค้นพบครั้งแรกของสกุลนี้ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
• ไส้เดือนฝอย สกุล Enchytraeus เป็น รายงานการค้นพบครั้งแรกในประเทศไทย
• พบหิ่งห้อย 4 ชนิด คือ กลุ่มหิ่งห้อยน้ำกร่อย 2 ชนิด กลุ่มหิ่งห้อยน้ำจืด 1 ชนิด และ กลุ่มหิ่งห้อยบก 1 ชนิด ซึ่งเป็นชนิดที่หายากพอสมควรในเขตกรุงเทพและปริมณฑล

ปอดของคนเมือง

       ในปี พ.ศ. 2549 นิตยสารไทม์เอเชีย (Time Asia) ฉบับ Best of Asia ยกย่องให้บางกะเจ้าเป็นปอดกลางเมืองที่ดีที่สุดในเอเชีย (The Best Urban Oasis) จากงานศึกษาวิจัยขององค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน) และคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เมื่อปี พ.ศ. 2554 ระบุว่าพื้นที่สีเขียวของบางกะเจ้าช่วยดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ได้เฉลี่ยปีละประมาณ 6,000 ตันคาร์บอนไดออกไซด์ และผลิตออกซิเจนได้ถึง 6 ล้านตันต่อวัน

ย้อนประวัติศาสตร์

• ในสมัยอยุธยา สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 กำหนดให้เมืองพระประแดง เป็นหัวเมืองหน้าด่านทางใต้ และหัวเมืองชายฝั่งทะเล
• สมัยกรุงธนบุรี มีการรื้อกำแพงเมืองพระประแดงมาสร้างวัง ส่งผลให้เมืองพระประแดงได้หายสาบสูญไปในสมัยนั้น
• พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ทรงโปรดให้มีการสำรวจปากแม่น้ำเจ้าพระยาเพื่อสร้างเมืองใหม่ ผลจากการสำรวจ ได้มีการสร้างป้อมปราการตรงฝั่งซ้ายแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณคลองลัดโพธิ์ ป้อมนี้ชื่อว่า “ป้อมวิทยาคม” เป็นจุดเริ่มต้นของการสร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์
•  ต่อมาในปีพ.ศ. 2358 สมัยราชกาลที่ 2 ทรงทำพิธีฝังหลักเมืองและพระราชทานนามใหม่ให้เมืองพระประแดง ว่า เมืองนครเขื่อนขันธ์
• ในปี พ.ศ. 2458 รัชกาลมที่ 6 ทรงโปรดเกล้าให้เปลี่ยนชื่อเมืองนครเขื่อนขันธ์เป็นเมืองพระประแดง และยกฐานะเมืองพระประแดงเป็นจังหวัดพระประแดงมี 3 อำเภอ  คือ อ. พระประแดง อ. พระโขนง อ. ราษฎร์บูรณะ
• ในปี พ.ศ.2475 ได้มีพระราชกฤษฎีกายุบจังหวัดพระประแดง โดยให้ให้อ.พระประแดงไปขึ้นกับจังหวัดสมุทรปราการ และอ.ราษฎร์บูรณะและอ.พระโขนงขึ้นกับกรุงเทพมหานคร

วิถีชาวสวนคุ้งบางกะเจ้า

       ภายในพื้นที่บางกะเจ้ามีลำคลองตัดผ่านหลายสาย ชุมชนส่วนใหญ่ทำอาชีพเกษตรกรรมแบบยกร่องสวนให้น้ำไหลเข้าช่วงหน้าน้ำ และเก็บไว้ใช้ในหน้าแล้ง ปลูกพืชผลหลากหลาย ทั้งไม้ผล เช่น หมาก มะพร้าว มะม่วงน้ำดอกไม้ กล้วย ชมพู่มะเหมียว ขนุน ฯลฯ หรือไม้ประดับที่ให้ใบให้ดอก เช่น หมากแดง หมากผู้หมากเมีย ต้นจั๋ง ฯลฯ